Félagið Skák

Nú höfðu fjölmargir nýir félagar verið teknir inn og hófu þeir þátt­töku í kappskákum og æfingum. Þegar næsta kappskákmóti lauk, var Jón Baldvinsson enn á ný sigursæll, Sumarliði Sveinsson lenti í öðru sæti og Ágúst Pálmason í því þriðja.

Kappskákir héldu síðan áfram, en um áramót var einni skák ólokið, en öllum skákum varð þá að vera lokið samkvæmt lögum. Kom það því í hlut dómnefndar að ákveða, hvor þeirra tveggja keppenda, sem átti ólokið skák, skyldi dæmdur úr leik, Sumarliði Sveinsson eða Kristinn Auðunsson.

Jón Baldvinsson var örugg­ur sigurvegari með 17 vinninga, en Sumarliði hafði 15 í öðru sæti, en nefndin beið með að ákveða 2. verðlaun, uns þeirri skák væri lokið. Hún breytti þó engu og varð Sumarliði í 2. sæti og Þorlákur Ófeigsson í þriðja.

Jón Baldvinsson varaformaður tók nú við formennsku, en hann fékk einnig þann heiður, að fá 1. verðlaunagripinn til eignar, eftir að hafa unnið 1. verðlaun þrisvar í röð. Jón Jónsson fékk flest atkvæði í stöðu gjaldkera (áður féhirðis) og Guðmundur Gunnlaugsson var kjörinn ritari.

Nú var komið að áframhaldandi kappskákum, þar sem teflt var um silfurskjöld með ágreiptu taflborði. Sú nýbreytni var nú samþykkt, að „einn teflir við alla og allir við einn, eitt tafl við hvern”, í stað þriggja. Jón Baldvinsson varð nú ekki jafn virkur og áður og börðust Sigurgeir Jónsson og Sumarliði Sveinsson um efsta sætið í mótum félagsins.

Haustið 1911 flutti félagið sig enn um set og fengu inn á „Ingólfi”. Nú virðist hafa verið komin þreyta í félagið, jafnframt því, að fremstu „leikmenn” félagsins tóku orðið sífellt minna þátt í mótum þess, enda höfðu þeir í nógu að snúast á mótum stóra bróður, Taflfélags Reykja­víkur.

Á aðalfundi Skákar 8. janúar 1912 var það samþykkt samhljóða, að „steypa saman fjelaginu við ,Taflfjelag Reykjavíkur’, þar sem flestir meðlimirnir voru líka meðlimir í því fjelagi…”.

Félagarnir í Skák voru aldrei verulega margir, en í viðveruskrá félags­ins voru sjaldan fleiri en 15 skákmenn skráðir með nafnakalli. Þeir voru hinsvegar áhugasamir mjög og áttu eftir að verða meðal atorkusömustu „leikmanna” Taflfélags Reykjavíkur.

Félagið Skák hafði kannski ekki varanleg áhrif á íslenskt skáklíf, en upprifjun þessa tímabils, þegar eldhugar risu í landinu og hófu starfsemi fyrir eigin reikning (án styrkja), ætti að leiða hugann að því, að skák­saga Íslendinga er enn ekki fyllilega skrifuð. Ekki er ljóst í mínum huga, þegar þetta er skrifað, hvaða þættir í starfsemi Skákar voru nýjung og hvað hafði verið fengið að láni frá Taflfélagi Reykjavíkur. En í öllu falli ætti stutt saga „Félagsins Skák” að vera athygliverð fyrir skákáhugamenn á Íslandi.

Taflfélag Reykjavíkur var stofnað 6. október 1900. Stofnendur félagsins voru einkum menn úr efri miðstétt, hinn svokallaði “lágaðall” í bænum, en töldust þó

meðal “heldri manna”. Sumir, eins og t.d. Einar Benediktsson skáld og lögmaður, og nokkrir fleiri, voru þó frekar í hópi yfirstéttarinnar.Félagið var þá álitið samfundastaður menntamanna og kaupmanna, og skák jafnframt talið áhugamál hinna betur stæðu. Flestir aðrir í bænum höfðu varla tíma til að setja í slíka dægradvöld og vísast heldur ekki mikið fé aflögu til að greiða aðgangseyri í slíkan félagsskap og það, sem þurfti með til viðbótar, svo sem fín föt og ráð á veitingakaupum.Fyrst eftir stofnunina fékk T.R. aðstöðu hjá Kristínu Sigurðardóttur, Jónssonar formanns, en hún rak kaffistofu og “léði okkur húsnæði fyrir lítið fé”, sagði Pétur Zóphóníasson síðar, “en við urðum að kaupa eitthvað, er við tefldum.” Skák var því tiltölulega dýr dægradvöl um aldamótin 1900, sér í lagi þar eð margir skákfundir, svokallaðir, voru í viku hverri. Skákmenn þurftu því að greiða ársfjórðungsgjald og borga fyrir veitingar margsinnis í viku hverri, fyrir utan allan þann tíma, sem iðja þessi tók.

En skákskóli T.R., sem stofnaður var 1902 og starfaði um hríð, vakti upp áhuga meðal ungra manna af “lægri stéttum” samfélagsins og einnig lærðu margir að tefla á kaffihúsum bæjarins, þar sem skák var jafnan stunduð. Til viðbótar var skákbókin “Í uppnámi” gefin út 1901 og efldi glæðurnar. Upp spruttu síðan litlir heimaklúbbar, þar sem menn komu saman til skákiðkunar.

Taflfélag Reykjavíkur hóf að draga saman starfsemi sína sumarið 1904 og árið eftir hætti driffjöður félagsins, Pétur Zóphóníasson, iðkun skáklistarinnar. Formaður félagsins, Jens Waage, lagði þá aukakrafta sína að miklu leyti í leiklistina og skákfundir félagsins urðu bæði fámennari og færri. Það kom einnig til, að nú þótti fínna að spila bridge en tefla skák.

Á árunum í kringum aldamótin var töluvert samband við Breta og var Jón Vídalín, kallaður konsúll og helsti umboðsmaður breskra viðskiptamanna, í töluverðum ferðalögum til og frá Englandi. Hann varð m.a. viðurkenndur meistaraflokksmaður á skáksvæði í Mið-Englandi. En þar voru skákmenn blandaðir, því félög höfðu oft á tíðum tvöfaldan tilgang, þ.e. voru bæði skák- og bridgefélög. Enn eimir af þessu, því stærsta skákbúðin á Vesturlöndum, sú í London, heitir einmitt Skák- og bridgebúðin. Og síðar átti einmitt Taflfélag Reykjavíkur eftir að breytast í bridgefélag, uns sú óheillaþróun var sem betur fer stöðvuð.Það hefur líkast til verið undir áhrifum Jóns Vídalíns konsúls, að bridge barst inn í Taflfélag Reykjavíkur. Og já, það þótti fínna en skákin, heldri manna hugaríþrótt. Skákiðkun T.R.-inga hnignaði því og í staðinn hófu menn að spila bridge á fundum. Skáklíf var að hrynja niður í stærsta taflfélagi landsins.

Áhugasamir menn reyndu þó að rífa félagið upp síðla árs 1908, en þá hafði það fengið samkeppni, þegar skákmenn, sem tefldu jafnan á kaffihúsum bæjarins, ákváðu að koma saman. Frá hausti 1908 og fram á árið 1909 höfðu nokkrir skák­áhugamenn komið saman „til æfinga”, eins og það var þá orðað. Þegar áhuginn jókst og leikmönnum fjölgaði, ákváðu forgöngumenn þessa hóps að mynda með sér félag, Skák.

Stofnfundur Skákar var haldinn 28. júní 1909 og voru á annan tug manna mættir til leiks. Við það tilefni voru lög fél­agsins samþykkt og stjórnunar­leg­um skyldum sinnt.

Formaður var kos­inn Ágúst Pálmason, féhirðir Jón Jóns­son og ritari Þorlákur Ófeigsson. Í vara­­stjórn voru kjörn­ir vara­for­maður Björn Bogason, vararitari Hallbjörn Halldórsson og vara­fé­hirðir Magnús Magnússon.Af þremur aðalstjórnarmönnum Skákar áttu tveir, Ágúst og Þorlákur, eftir að verða formenn Taflfélags Reykjavíkur. Ágúst hefur vísast tekist það, sem engum öðrum hefur, en hann stofnaði síðar Skákfélag Hafnarfjarðar ásamt nokkrum öðrum og var driffjöðurin í starfsemi þess félags lengi vel. Hann varð því formaður í þremur félögum: Skák, T.R. og Skákfélagi Hafnarfjarðar.Undirritaður man nú ekki eftir mörgum mönnum, sem hafa verið formenn fleiri en eins félags, en minnir þó, að Óttar Felix Hauksson, núverandi formaður T.R. hafi áður verið formaður Taflfélagsins hans Nóa. Og síðan var Auðbergur Magnússon, núverandi formaður Skákdeildar Hauka, áður formaður Skákfélags Hafnarfjarðar, en það skemmtilega er, að Ágúst Pálmason var einmitt afi Auðbergs.

Ekki er ljóst af heimildum, hvar stofnfundar­staður Skákar var, en fljótlega að minnsta kosti var taflmennskan háð í herbergi að Bergstaðastræti 3, hjá Ásgrími Magnússyni skólastjóra.

Félagið var byggt upp af áhugasömum einstaklingum sem lögðu sitt eigið fé til starfseminnar, því þá datt engum í hug að leita eftir styrkjum eða öðrum greiðslum frá hinum opinbera eða fyrirtækjum. Slíkir styrkir hefðu hvort sem væri aldrei fengist samþykktir og varla teknir til um­ræðu.

Félagið Skák þurfti því að sjá um sig sjálft og virðist það hafa gengið ágætlega, þegar málin eru skoðuð. Félagsmenn einir máttu iðka skák­listina á keppnum félagsins og þurftu menn, sem ganga vildu í hópinn, að sækja um það sérstaklega og hljóta samþykkt félagsmanna. Félagar í Skák greiddu ársgjald sitt með jöfnum mánaðarlegum afborgunum, 25 aura á mánuði, eða þrjár krónur á ári.

Þar sem félagið var, þrátt fyrir allt, fámennt, var það grundvöllur starfseminnar, að félagsmenn væru virkir. Því var það brottrekstrarsök að skrópa á fundi oftar en einu sinni í mánuði, án þess að geta sýnt „vottorð”, eins og segir frá í lögum félagsins.

1. gr.

Félagið heitir Skák.2. gr.
Tilgangur félagsins er að iðka tafllist. Félagið heldur fundi í þeim tilgangi svo oft sem þurfa þykir, þó eigi sjaldnar en einu sinni í viku hverri.3. gr.
Hvern þann sem óskar að ganga í félagið, skal bera upp á fundi til samþyktar.

4. gr.
Í stjórn félagsins skulu kosnir þrír menn, formaður, ritari og féhirðir; skulu þeir kosnir til eins árs í senn, og annast þeir framkvæmdir félagsins milli funda í sameiningu. Kosnir skulu og jafnmargir í vara stjórn.

5. gr.
Inngangsgjald er 0,50 og greiðist ekki annað gjald fyrir þann mánuð. Árstillag er kr. 3,00 og greiðist féhirði fyrirfram með 0,25 á mánuði.

6. gr.
Borgi félagsmaður ekki gjald í tvo mánuði samfleytt, ber að skoða hann sem genginn úr félaginu.

7. gr.
Aðalfund skal halda í janúar ár hvert; skýrir stjórnin þar frá gerðum félagsins á hinu liðna ári. Þar skal og kosin stjórn félagsins og varastjórn.

8. gr.
Einfaldur meirihluti greiddra atkvæða ræður úrslitum mála á fundinum.

9. gr.
Leysist félagið upp, rennur það sem vera kann í sjóði til heilsuhælisins á Vífilstöðum.

Ágúst Pálmason, Þorlákur Ófeigsson, Hallbjörn Halldórsson o.fl skrifuðu undir.

Á 2. fundi félagsins, 30. júní, var Eggert Guðmundsson tónlistarmaður tekinn í félagið. Hann er, meðal skákmanna, betur þekktur sem Eggert Gilfer, sjöfaldur Íslandsmeistari. Fundarmenn voru greinilega kappsfullir, því þá var samþykkt tillaga frá Einari Ágústi nokkrum um, að 5 aura sekt hlytist, ef menn mættu ekki á fundi, „að undanteknu einu kveldi í mánuði og sé maður veikur eða ekki [í] bænum.”

Félagið var nú greini­lega komið á fæturnar og þá var komið að því að tefla. Á 3. fél­ags­fundi, 2. júlí voru engar umræður, „aðeins æfingar.” Næstu fundi voru um­ræður fáar, en þess meira lagt upp úr taflmennsku.

Félagið færðist nú í fang fyrstu útgjöldin, en á 11. fundi félagsins, 30. júlí, var það samþykkt, að láta gera verðlaunapeninga fyrir eina krónu, 50 aura og 25 aura. Sérstök nefnd var ráðin til að annast þessu mál og setja reglur um það, hvernig tefla skuli um verðlaunin.

Fyrst var síðan keppt um „heiðurspeninga” á næsta fundi, 4. ágúst. Hófust nú hinar svokölluðu „kappskákir”. Nú á tímum er miðað við það, að kappskákir séu þær, þegar umhugsunartími nær tveimur klukkutímum hið minnsta fyrir hvorn keppanda. En hér merkti kappskák það, að keppt væri um verð­laun, en önnur skákiðkun var í formi skákæfinga.Hófust nú keppnir um þau verðlaun, sem í boði voru, en stundum voru bæði æfingar og kapp­skákir. Þegar kappskákum lauk á 19. fundi, 25. ágúst, höfðu niðurstöður fengist: 1. verðlaun: Eggert Guðmundsson (Gilfer), 2. verð­laun Jón Baldvinsson (síðar formaður Alþýðuflokksins), 3. verðlaun: Þorlákur Ófeigsson.Fundir voru haldnir reglulega næstu misserin, að minnsta kosti tvö skipti í viku, en það þætti gott nú til dags. Sökum fjölgunar meðlima var það ákveðið á 42. fundi, 10. nóvember, að segja upp herberginu að Bergstaðastræti 3 og flytja starfsemina í samfundastaðinn Bárubúð (Bár­una), sem stóð nærri Tjörninni.

Fundir gengu vel og voru vel sóttir í hinum nýju húsakynnum, þar sem skiptust á æfinga- og kappskákir. Á 53. fundi, 22. desember, var fyrsta kappskákmótinu lokið með sigri Þorláks Ófeigssonar, sem fékk 14 vinninga af 16 mögulegum, í öðru sæti varð Eggert Guðmundsson (Gilfer) með 13 vinninga og Ágúst Pálmason í þriðja sæti með sama vinningafjölda, en tapaði fyrir Eggerti í einvígi um 2. sætið. Kappskákafyrirkomulagið hafði verið í endurskoðun frá haust­dögum og hafði sérstök nefnd komið saman til að ræða breytingar.

Aðalfundur var haldinn í ársbyrjun og átti félagið þá 5,90 krónur í sjóði. Ný stjórn var kosin, þar sem Ágúst Pálmason hélt áfram starfi sem form­aður, Eggert Guðmundsson (Gilfer) var kosinn ritari og Jón Jónsson fé­hirðir. Til vara voru kosnir Jón Baldvinsson, Guðmundur Gunnlaugsson og Magnús Magnússon.

Félagsmenn virðast hafa verið sannspáir um fram­­­tíðina, því ákveðið var að kjósa dómnefnd, sem skera skyldi úr um í á­grein­ingsmálum við borðið, þ.e.a.s. mótsstjórn. Dómnefndina skipuðu Jón Baldvinsson, Þorlákur Óf­eigs­son og Þórður Þorsteinsson. Þrír voru kosn­­ir til vara.

Merkilegasta samþykktin sneri þó að lögum „um kapp­skákir í félaginu Skák”.

1. gr. Rétt til að taka þátt í kappskákunum hefir hver lögmætur félagsmaður. Enginn er skyldur til þess og ganga má hver teflandi frá kappskákunum þegar hann vill.

2. gr. Allir tefla við einn og einn við alla, þrjú töfl við hvern.

3. gr. Fylgja skal við kappskákirnar skákreglum próf. W. Fiskes og skýringum hans, með þessari viðbót við 12. gr þeirra; En byrja skal töluna af nýju ef annarhvor drepur eða vekur upp mann.

4. gr. Tefla skal kappskákir þrisvar á ári. 1. kappskákum skal lokið 1. maí, 2. kappskákum 1. sept. og 3. kappskákum 1. jan. Dómnefndin ákveður hvenær þær skuli byrja í hvert sinn.

5. gr. Gangi keppandi frá kappskákum áður en þeim er lokið, eða hafi hann ekki á ákveðnum tíma teflt við alla, sem hafa gefið honum færi á því þá hefir hann fyrirgjört rétti sínum til verðlauna og skal ekekrt tillit tekið til þeirra skáka, sem við hann hafa verið tefldar, fremur en hann hefði ekki tekið þátt í kappskákunum. Þó má hann skjóta því undir úrskuð dómnefndar og má hún gjöra undantekingar undan þessari grein, ef sérstakar ástæður eru til.

6. gr. Verðlaun eru þrenn: m[i]nnispeningar með áletran. Vinni sami maður verðlaun þrisvar í röð, eignast hann þann verðlaunapeninginn.

7. gr. Tefla má kappskákir utan félagsfunda, ef báðir aðilar eru á það sáttir. En vera skulu þá 2 félagsmenn viðstaddir sem vottar, og skal sinn teflanda nefnda hvorn til.

8. gr. Á aðalfundi ár hvert skal kjósa 3 menn í dómnefnd, og auk þessa þrjá varamenn. Dómnefndin stjórnar kappskákunum, sker úr öllum ágreiningi er rísa kann út afþ eim og dæmir um hverjir hljóta skuli verðlaun. Varamaður gengur [í] dómnefnd, ef nefndarmaður er ekki viðstaddur, eða á hlut að máli því, sem dómnefndin á að skera úr.

9. gr. Enginn má breyta í reglum þessum, né við þær auka, nema á aðalfundi utan ákvæði 2. gr. um fjölda kappskáka sem fundarályktun ræður í hvert sinn.

Einnig var ákveðið, að „greini teflendurnar á í slíkum skákum og vottarnir fái ekki sættum á komið, skal skrásetja taflið, ein sog það stendur þegar ágreiningurinn rís og leggja svo undir úrskurð dómnefndar á næsta fundi.

Þessar voru reglur Skákar um kappskákir. Kappskákirnar gengu vel, en eitthvað leið mönnum verr í hinum stóru salarkynnum Bárunnar, en í herberginu hjá Ásgrími skólastjóra. Flutti félagið því starfsemi sína aftur upp í Bergstaðastræti 3 í janúarlok 1910, eftir 60. “fund” þess. Segir svo í fundargerð 61. fundar, 30. janúar: „Fluttir Bergstaðastíg 3.”